Vài Nét Về Văn Hóa Chăm Pa

Tác giả: TS. Nguyễn Thị Hậu

Sơ Lược Lịch Sử Vương Quốc Chămpa

Trên lãnh thổ Việt Nam ngày nay, vào thời kỳ xưa, đã từng tồn tại ba quốc gia vĩ đại: miền Bắc thuộc Đại Việt, miền Trung là vương quốc Chămpa và miền Nam là một phần của vương quốc Phù Nam. Các nghiên cứu từ khảo cổ học, dân tộc học và sử học đang thu thập được nhiều chứng cứ rõ ràng về cội nguồn của những quốc gia này. Văn minh Đại Việt xuất phát từ văn hóa Đông Sơn, trong khi văn minh Chămpa phát triển từ văn hóa Sa Huỳnh, và văn minh Phù Nam gắn liền với văn hóa Óc Eo, có nguồn gốc từ văn hóa Đồng Nai.

Diện Tích Và Quy Mô

Vương quốc Chămpa, theo phân bổ lãnh thổ hiện nay, bao gồm các tỉnh ven biển miền Trung từ Quảng Bình đến Bình Thuận cùng một số tỉnh Tây Nguyên. Trong suốt chiều dài lịch sử, vương quốc này đã có một lịch sử phong phú, được ghi chép lại từ những thế kỷ đầu công nguyên với nhiều cái tên như Lâm Ấp, Hoàn Vương, và từ thế kỷ IX là Chămpa (hay Chiêm Thành).

Tại khu di tích Mỹ Sơn, một tấm bia của vua Paksadarma Vikrantavarma I ghi lại truyền thuyết về sự hình thành vương quốc Chămpa, thể hiện sự giao thoa văn hóa giữa Ấn Độ và văn hóa bản địa. Một người Ấn Độ, Kaudinay, đã đến và kết hôn với nữ chúa Soma, con gái của vua rắn Naga, sáng lập ra một vương triều, thể hiện truyền thống công nhận văn hóa Mẫu hệ đặc trưng trong khu vực.

Mô Hình Quản Trị Mandala

Vương quốc Chămpa được cấu thành bởi một hệ thống gọi là mandala, tức là một liên minh của nhiều tiểu quốc, mỗi tiểu quốc có một vị tiểu vương thần thánh hóa. Điều này phản ánh cơ cấu xã hội và chính trị của các vương quốc cổ ở Đông Nam Á, với sự cạnh tranh giữa các tiểu quốc để giành vị trí lãnh đạo.

Tôn Giáo Và Kinh Tế

Vương quốc Chămpa đã phát triển với nhiều tín ngưỡng phong phú. Người Chăm tôn thờ Nữ Thần Mẹ Pô Inư Nagar, đại diện cho truyền thống tín ngưỡng Mẫu hệ. Không chỉ dừng lại ở Ấn Độ giáo, người Chăm còn theo Phật giáo, nhất là trong thế kỷ IX – X.

Kinh tế của người Chăm cổ là đa thành phần: từ nông nghiệp với các sản phẩm như lúa, dâu tằm đến ngư nghiệp, thủ công nghiệp và thương mại đường biển. Hệ thống thuỷ lợi được phát triển để vượt qua khí hậu khô hạn của miền Trung.

Chứng Tích của Vương Quốc Chămpa

Di Tích Văn Hóa

Khu vực miền Trung Việt Nam hiện còn lại nhiều chứng tích văn hóa của vương quốc Chămpa. Từ những đồng tiền thời kỳ Tây Hán cho đến những di tích kiến trúc như các tháp Chămpa hiện nay.

Các khu vực Văn Hóa Chăm

1. Quảng Nam – Quảng Ngãi: Nơi tập trung nhiều di tích lớn và quan trọng như thánh địa Mỹ Sơn, kinh thành Sư Tử Simhapura với vị thế quan trọng trong lịch sử.
2. Bình Định: Kinh đô của Chăm trong thời gian dài, nơi có nhiều di tích đền tháp đáng chú ý như tháp Bánh Ít.
3. Phú Yên – Khánh Hòa: Nổi bật với khu tháp Pô Nagar, nơi vẫn được thờ phụng hiện nay.
4. Ninh Thuận – Bình Thuận: Các di tích cổ điển như Pô Klaung Garai phản ánh sự phát triển nghệ thuật và văn hóa Chăm.

Kiến Trúc Đền Tháp

Kiến trúc tháp Chămpa mang dấu ấn vũ trụ quan Ấn Độ. Chiến lược xây dựng tháp thường có hình vuông, với trung tâm là kala – đền thờ chính, bên cạnh các tháp nhỏ thờ các vị thần khác. Từng công trình đều được chạm khắc tinh xảo, thể hiện sâu sắc nghệ thuật điêu khắc Chăm.

Kết Luận

Vương quốc Chămpa không chỉ là một thành tựu vĩ đại trong lịch sử Việt Nam, mà còn là một phần quan trọng trong di sản văn hóa của nhân loại. Những di tích văn hóa, tôn giáo và nghệ thuật của họ đang tiếp tục được khai thác và nghiên cứu, hứa hẹn sẽ tiết lộ thêm nhiều điều thú vị về một nền văn minh đã từng tồn tại và phát triển rực rỡ bên bờ Đông Nam Á.

Nếu bạn muốn tìm hiểu thêm về văn hóa và lịch sử của các vương quốc cổ đại ở Đông Nam Á, hãy tham khảo thêm các tài liệu từ Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia và Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng để có cái nhìn tổng quát và sâu sắc hơn về di sản văn hóa quý báu này.

Nguồn Bài Viết VÀI NÉT VỀ VĂN HÓA CHĂM PA